Więź niemowlęcia z matką jest jedną z najważniejszych. Wpływa ona na całe życie i determinuje zdrowie psychiczne, rozwój emocjonalny, samoocenę, umiejętność budowania relacji społecznych. Psychologowie wskazują, że więź między matką a dzieckiem zaczyna się budować w momencie narodzin. Są jednak i tacy mówiący, że ma ona swoje początki już w czasie ciąży. Jak się kształtuje więź niemowlęcia z rodzicami? Czy od początku jest taka sama z mamą i tatą?
Jaką rolę odgrywa więź dziecka z matką?
Z punktu widzenia ewolucji więź dziecka z matką jest potrzebna do przeżycia. Opiekun ma pomóc malcowi w zaspokojeniu jego podstawowych potrzeb życiowych. Psychologia od dawna wie jednak, że więź między matką a dzieckiem determinuje nie tylko przeżycie, ale i zachowanie przez resztę życia. Decyduje ona o sposobie nawiązywania i utrzymywania relacji z innymi ludźmi, wpływa na postrzeganie świata i społeczeństwa, a także własnej osoby i wartości. Prawidłowe relacje z rodzicami sprawiają, że dziecko wyrasta na szczęśliwego, pewnego siebie dorosłego, który umie radzić sobie zarówno z sukcesami, jak i porażkami. Nieprawidłowa więź między matką a dzieckiem ma natomiast przykre konsekwencje. To, dlatego rolą rodziców jest zadbanie o relacje z niemowlakiem już od pierwszych chwil wspólnego życia. Pomocna w tym jest podstawowa wiedza z zakresu psychologii, a dokładnie teoria przywiązania, opracowana pod koniec lat 60. XX wieku przez Johna Bowlby’go.
Czy niemowlę czuje, że jest kochane, czyli kiedy zaczyna budować więzi?
Czy niemowlę czuje, że jest kochane? To pytanie zadają sobie wszyscy młodzi rodzice, bowiem chcą, aby maluszek od początku wiedział, że jest otoczony przed nich miłością i opieką. Na to pytanie w 1969 roku odpowiedział brytyjski psycholog i psychiatra John Bowlby. Opracował on teorię przywiązania, czyli tworzenia głębokich i trwałych więzi łączących dwie osoby bez względu na czas czy miejsce. Potwierdza on w niej, że więź tworząca się między niemowlakiem a rodzicami jest niezwykle ważna dla zdrowia psychicznego i prawidłowego rozwoju społecznego. Jednocześnie wskazuje, że w przypadku niemowlaka więzi budują się etapami – przez kilka miesięcy i podkreśla, że w pierwszych miesiącach maluch nie jest zbytnio przywiązany do nikogo.
Nie oznacza to, że na pytanie, czy niemowlę czuję obecność matki, możemy odpowiedzieć negatywnie. Maluch bowiem już od pierwszych chwil po urodzeniu jest gotowy do budowania przywiązania. Nawiązywaniu bliższych relacji z mamą sprzyjają m.in. odruch ssania, przytulania się, uśmiechania, a także krzyk i płacz, za których pomocą dziecko wyraża swoje niezadowolenie.
W pierwszych tygodniach życia (0-6 tydzień) maluch nie wykazuje jednak specjalnego przywiązania do nikogo. Zachowanie takie jak uśmiech, płacz, kontakt wzrokowy, dotyk kieruje do każdej osoby, która jest obok niego i zaspokaja jego podstawowe potrzeby. To, dlatego teoria przywiązania Bowlby’a nazywa ten etap aspołecznym. Pierwsze oznaki zaufania i relacji pojawiają się dopiero później – między 6. tygodniem a 7. miesiącem życia. Nadal jednak niemowlę nie odczuwa zbytniego braku mamy, może być bowiem tulone przez inne osoby i nie budzi to jego protestu. Bowlby wskazuje jednak, że to właśnie od 3. miesiąca życia zaczyna kształtować się zaufanie do jednego, wybranego opiekuna – najczęściej mamy. To w kolejnym etapie jest bardzo silne, przez co dziecko oczekuje od niego zaspokojenia wszystkich potrzeb życiowych, a na jego brak reaguje płaczem. Z ostatnim etapem kształtowania się więzi u niemowlaka mamy do czynienia po 10 miesiącu życia. Wtedy to maluch staje się bardziej ufny i niezależny, przez co może tworzyć więź nie tylko z mamą, ale i tatą a po 18. miesiącu życia dobrze czuje się w towarzystwie kilku najbliższych osób.
Typy przywiązania a więź dziecka z matką
Teoria przywiązania w latach 90. XX wieku została uzupełniona o typy przywiązania. Dziś znamy je cztery:
- Bezpieczne przywiązanie. Dziecko czuje się bezpiecznie, ma zaufanie do rodziców i jest w stanie eksplorować świat. Reaguje pozytywnie na powrót rodzica po rozłące.
- Przywiązanie niepewne — unikające. Dziecko wykazuje unikanie lub obojętność wobec rodziców, może unikać kontaktu z nimi, jest mało emocjonalne.
- Przywiązanie niepewne — ambiwalentne. Dziecko przejawia lękliwe zachowania, jest niespokojne nawet w obecności rodzica, niepewne co do jego reakcji.
- Przywiązanie dezorganizowane. Jest to mieszanka różnych reakcji, czasem dziecko może wykazywać nieprzewidywalne zachowanie w stosunku do rodziców.
Typy przywiązania wywierają znaczący wpływ na rozwój dziecka i jego relacje z otoczeniem. Warunkują m.in. przyszłe relacje interpersonalne, poziom pewności siebie i samooceny, umiejętność radzenia sobie ze stresem.
Jakie są konsekwencje nieprawidłowej więzi dziecka z matką?
Nieprawidłowa więź dziecka z matką lub głównym opiekunem może mieć znaczące konsekwencje dla rozwoju emocjonalnego, społecznego i psychicznego dziecka. Problemy może wywołać zarówno brak, jak i zbyt silna więź z matką. Konsekwencje nieprawidłowej więzi z głównym opiekunem to: problemy emocjonalne, trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych reakcji, zaburzenia psychologiczne, problemy społeczne.
Jak budować więź z niemowlakiem?
Większość rodziców więź z niemowlakiem nawiązuje spontanicznie. Pojawia się ona również dość szybko, szczególnie u mam. Zaraz po urodzeniu mogą one doświadczyć uczucia wszechogarniającej miłości i silnego instynktu obronnego. Musisz jednak wiedzieć, że nie zawsze tak jest. Zdarza się, że więź niemowlęcia z matką buduje się o wiele dłużej i wymaga więcej pracy. Najczęściej jest to efektem zmęczenia młodej mamy, przebodźcowania czy nieumiejętności odnalezienia się w sytuacji. Na szczęście praca nad budowaniem więzi niemowlęcia z matką jest przyjemna i szybko przeradzająca się w naturalne zachowania, które przynoszą przyjemność i radość obydwóm stroną.
Jak wspierać budowanie więzi niemowlęcia z tatą i mamą?
Sposobów na budowanie więzi rodziców z dzieckiem jest wiele. Większość z nich opiera się na prostych, wręcz naturalnych czynnościach i zachowaniach. Psychologowie wskazują, że najważniejszy jest dotyk – tym zmysłem bowiem noworodki poznają świat. Daje im on też poczucie bezpieczeństwa i sprawia, że czują się kochane. Stąd tak ważne jest tulenie, głaskanie i masowanie maluszka. Więź niemowlęcia z tatą buduje też kangurowanie, czyli trzymanie maluszka blisko ciała rodzica, zwykle na klatce piersiowej. Kontakt skóra do skóry umożliwia stworzenie silnej więzi emocjonalnej, a także pomaga w kształtowaniu reakcji. Niemowlaka kangurować mogą zarówno tatusiowie, jak i mamy. Dla rodzicielek świetnym sposobem na budowanie więzi jest też moment karmienia piersią. Nie obawiaj się jednak, karmiąc butelką, również zbudujesz więź z maluszkiem – nie oszczędzaj mu tylko czułości i własnego dotyku.
Tego nie powinno również zabraknąć w czasie kąpieli i zabaw. Wspólnie spędzanie czasu na miękkich matach dla niemowlaków, oglądanie książeczek kontrastowych czy masaże oliwką po kąpieli to wspaniały moment do nawiązywania bliskości i budowania zaufania oraz bezpieczeństwa.
Dotyk to nie jedyny zmysł, który pomaga zbudować więź między matką a dzieckiem. Kolejnym jest głos. Maluch ma okazje słyszeć go już w okresie życia płodowego. To, dlatego po urodzeniu nie boi się jego dźwięku, a wręcz odwrotnie – przynosi on mu ukojenie. W czasie codziennej pielęgnacji oraz zabaw, koniecznie więc mów do maluszka, opowiadaj mu o świecie, wydawaj i naśladuj dźwięki, śpiewaj, recytuj itd.
W budowaniu relacji z dzieckiem ważnym elementem jest również reagowanie na jego potrzeby. Najnowsze badania wskazują, że to właśnie ich wrażliwe zaspakajanie jest podstawą budowania więzi. Reaguj więc na płacz maluszka, staraj się go uspokoić w sytuacjach stresowych i trudnych, karm, przewijaj, sprawdzaj, czy nie jest mu za zimno lub za gorąco.
Brak więzi dziecka z matką – co zrobić?
Opieka nad noworodkiem i niemowlakiem to wymagające i trudne zajęcie. Nie każdy rodzic się w nim odnajduje. Często, zwykle na początku opiece towarzyszy rozdrażnienie, znużenie, zdenerwowanie, przemęczenie, może też pojawiać się brak więzi dziecka z matką. Jeśli takie uczucia i odczucia pojawią się i u Ciebie – nie obawiaj się, daj sobie czas na wdrożenie się w nową rutynę, poproś bliskich o pomoc w pielęgnacji maluszka, znajdź czas dla siebie – na odpoczynek, relaks, hobby, spotkania z przyjaciółmi.
Jeśli mimo tego po kilku tygodniach nadal nie pojawia się więź z dzieckiem, koniecznie skontaktuj się z lekarzem lub położną. Opowiedz im o swoich odczuciach i obawach. Warto również umówić się na spotkanie z psychologiem. Brak umiejętności zbudowania więzi często jest efektem depresji poporodowej lub innych problemów zdrowotnych.